Uncategorized

“Gabimet ndodhin” është një frazë e zakonshme, por disa gabime janë shumë më serioze se të tjerat. Ky është sigurisht rasti kur ne e kthejmë vëmendjen te kujdesi shëndetësor, dhe në veçanti te laboratoret mjekësore, ku edhe gabimi më i vogël mund të ndikojë drejtpërdrejtë në mirëqenien e një pacienti.

Laboratorët mjekësorë, sidomos në Tiranë janë përhapur si ”kërpudha”, por askush nuk merret me cilësinë e analizave, ku një gabim i vetëm në këtë zinxhir mund të rezultojë në një diagnozë të gabuar, trajtim të gabuar dhe akoma më keq, dëmtim të pacientit.

 “Unë jam përpjekur të zbuloj një problem timin shëndetësor në lidhje me një bakter, ku në njërin nga laboratorët që unë shkoja më nxirrte të njëjtën gjë, sepse çfarë kishte të shënuar në kompjuter sa shikonte emrin tim thjesht i printonte dhe kur shkoja në një vend tjetër më dilte një bakter tjetër dhe unë nuk dija se cilin nga ato duhej të mjekoja. Nuk e di a po merret dikush me cilësinë e këtyre analizave për të vijuar më tej me diagnozën. Ato kitet përdoren dhe stërpërdoren dhe analizat nuk janë më të qarta.  Është një problem të cilit duhet t’i japim përparësi, meqë ishim te cilësia e shëndetësisë”, u shpreh Majlinda Hoxha (Organizata Network Albania) gjatë tryezës së diskutimeve organizuar nga  Shoqata Together for Life, ku u prezantua raporti me temën “Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor – A mbulon skema nevojat reale të kujdesit shëndetësor”, mbështetur nga National Endowment for Democracy.

Shëndetësia në Shqipëri vazhdon të mbetet e fundit në rajon sa i përket shpenzimeve publike në raport me shpenzimeve e përgjithshme publike, gjë e cila vijon të mbetet në fuqi dhe për vitin 2022. Politikat shëndetësore dhe ato të mbrojtjes sociale mbeten të nënfinancuara, duke bërë që shpenzimet publike të sektorit të realizohen të paprioritarizuara, pa vëmendjen e nevojshme të qeverisë në llogaridhënie mbi përdorimin e tyre duke riskuar kështu dhe keqpërdorimin e fondeve buxhetore.

Sipas të dhënave të siguruara nga Ministria e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale dhe Databaza e Organizatës Botërore të Shëndetësisë, krahasuar me Rajonin, shpenzimet në sektorin e shëndetësisë për Shqipërinë në raport me shpenzimet e përgjithshme publike rezultojnë më të ulëtat, me mesatarisht 9.8% përgjatë periudhës 2015-2020, ndërkohë që kryeson listën e vendeve të rajonit me shpenzimet më të larta për shëndetësinë Bosnje-Hercegovina dhe Republika e Maqedonisë së Veriut.

Buxheti i shëndetësisë dhe mbrojtjes sociale në përqindje ndaj PBB rezulton në rënie në vitin 2022 krahasuar kjo me dy vite më parë, rënie kjo pjesërisht e shpjegueshme prej faktit që në vitet 2020-2021 buxheti për sektorin e shëndetësisë pësoi rritje më të madhe se normalisht për të financuar shpenzimet e lidhura me menaxhimin e pandemisë së shkaktuar nga virusi i SARS COV-2 (COVID-19). Sa i përket buxhetit të shëndetësisë dhe mbrojtjes sociale në raport me shpenzimet e përgjithshme publike, ruhet një nivel mesatar prej 12.5%. Ajo që bie në sy është fakti që në vitin 2022 shpenzimet faktike të MSHMS shkojnë në nivelin 12%, në të njëjtin nivel si në vitin 2017, pavarësisht rritjes në vlerë nominale të trendit të shpenzimeve.

Nëse do të analizojmë vetëm sektorin e shëndetësisë, shpenzimet në përqindje ndaj PBB në vite luhaten në intervalin 2.9%-3.4%, me një mesatare prej 3.1% të PBB. Ndërkohë, shpenzimet e shëndetësisë ndaj shpenzimeve të përgjithshme publike përgjatë periudhës 2017-2022 rezultojnë në masën 10.1%. Në këtë mesatare është përjashtuar viti 2021, i cili rezulton me shpenzime të larta (one off) për shkak të menaxhimit të situatës pandemike të shkaktuar në vend nga virusi SARS COV 2.

Shpenzimet faktike në vite sipas programeve kryesore buxhetore të MSHMS paraqiten në grafikun e mëposhtëm. Ajo që vihet re është trendi në rënie i shpenzimeve për kujdesin parësor, kombinuar me trendin në rritje të shpenzimeve për shëndetin publik dhe atë dytësor. Sa i përket shpenzimeve të lidhura me mbrojtjen sociale, konstatohet që ruhet një trend normal përgjatë kësaj kohe, me mesatarisht 38.1% të buxhetit total të MSHMS.

Këto të dhëna janë pjesë e raportit të prodhuar nga Shoqata Together for Life “Monitorimi i shpenzimeve të sektorit të shëndetësisë dhe mbrojtjes sociale për vitin 2022” mbështetur nga NED dhe publikuar në faqen https://transparency.com.al/.

Për raportin e plotë, ju lutem klikoni linkun: Monitorimi-i-shpenzimeve-te-sektorit-te-shendetesise-dhe-mbrojtjes-sociale-per-vitin-2022.pdf (togetherforlife.org.al)

Në vitin e dytë të pandemisë, vdekshmëria shtesë19 në vend vijoi të ishte e lartë, sidomos në tremujorin e parë të 2021-it, që përkon me valën e dytë të fortë të pandemisë, pas asaj të tetor – dhjetor 2020. Për vitin 2021, në vend u regjistruan 30,580 vdekje, 20 me një rritje prej 10.8% në krahasim me të njëjtën periudhë të vitit 2020, kur vendi u përball me valën e parë të pandemisë. Në raport me mesataren 2016-2019, periudhë që merret si referencë për krahasimin e vdekshmërisë shtesë të shkaktuar nga pandemia, rritja arrin në rreth 40%

Sipas tremujorëve, rritja e vdekshmërisë shtesë për vitin 2021 erdhi si rrjedhojë e fataliteteve të larta që u shënuan në tremujorin e parë të vitit, kur u raportuan 10,222 humbje jete gjithsej, me një rritje prej 61.3% në raport me mesataren e 2016-2019 për të njëjtën periudhë. Në tremujorin e mëparshëm, tetor – dhjetor 2020, që përkon me valën e parë të fortë të pandemisë, ishin regjistruar 9,397 humbje jete gjithsej, me rritje 70% në krahasim me mesataren e të njëjtës periudhë 2016-2019. Pas marsit 2021, vala e pandemisë filloi të lehtësohej, por numri i vdekjeve vijoi të mbetej më i lartë në krahasim me mesataren e para pandemisë, përkatësisht +21.3% në tremujorin e dytë 2021, +29.6% në tremujorin e tretë 2021 dhe +42% në tremujorin e katërt 2021, (ndonëse në raport me tremujorin e katërt 2020, vdekjet shtesë ranë me 16.6%)

Edhe përgjatë vitit 2021, Shqipëria vijoi të ishte një nga vendet me rritjen më të lartë të vdekshmërisë shtesë në Evropë. Në dy vitet e pandemisë, 2020-2021, Shqipëria kishte rritjen e tretë më të lartë kumulative të vdekjeve në Evropë (+33.2), në krahasim me mesataren dy vjeçare 2016-2019, kur nuk kishte filluar ende pandemia, pas Kosovës (+38.1%) dhe Maqedonisë së Veriut (55.1%), sipas të dhënave të Eurostat dhe raporteve statistikore të Maqedonisë së Veriut dhe Kosovës/Shoqata Together for Life
.

Numri i lindjeve është duke rënë me shpejtësi në të gjitha qarqet e vendit vit pas viti, por në 6 mujorin e parë 2022 fenomeni ishte më i fortë në qarqet e Dibrës dhe të Korçës.

Sipas të dhënave të INSTAT, në janar-qershor 2022 lindjet në shkallë vendi pësuan rënie vjetore me 9 për qind, por në qarqet e Dibrës dhe Korçës tkurrja ishte përkatësisht 23.8 % dhe 20%.

Të dhënat tregojnë se në qarkun e Korçës lindjet ranë me gati një të katërtën në harkun kohor të një viti, teksa faktorët lidhen me emigracionin e mprehte, plakjen e popullsisë dhe rënien e normave të lindshmërisë për gratë që jetojnë në atë zonë.

Rënia e lindjeve lidhet me të njëjtat arsye edhe në Dibër, ku qarku vit pas viti po humbet popullatën e re në moshë si rrjedhojë e normave të larta të emigrimit të brendshëm dhe emigracionit.

Bashkitë e vogla dhe sidomos zonat rurale të vendit janë duke u shpopulluar më shpejtësi. Çiftet e reja nuk po ndërtojnë jetën në këto zona, jo për arsye ekonomike, por nuk nga mungesa e shërbimeve arsimore cilësore. Në shumicën e fshatrave shqiptare janë krijuar shkolla kolektive nga numri i pakët i fëmijëve. Për ketë arsye shumë prindër largohen nga vendbanimet e tyre kur fëmijët i afrohen moshës së shkollës.

Shumica e qarqeve kishin rënie dyshifrore të lindjeve në krahasim me gjashtëmujorin e parë. Pas Dibrës dhe Korçës, Shkodra kishte rënie me 18%, Berati me 13.2%, Fieri me 12.4% dhe Kukësi me 10.5%.

Rënia e lindshmërisë ka prekur edhe Tiranën. Pavarësisht se popullsia e kryeqytetit vjen në rritje nga viti në vit, numri i lindjeve ka nisur rënien. Në 6-mujorin e parë 2021 lindjet në qarkun e Tiranës shënuan rënie me -3.5%.

Përveç normave të lartë të emigracionit që po ndikojnë negativisht lindjet, shtyrja e moshës për martesë, synimet për karrierë dhe në shumë raste pamundësitë ekonomike po bëjnë që gratë shqiptare që jetojnë në Shqipëri të lindin gjithnjë e më pak fëmijë.

Kjo tendencë po pasqyrohet qartë në rënien vit pas viti të indeksit Sintetik të Fekonditetit (ISF), i cili tregon numrin mesatar të fëmijëve që pritet të lindë një grua në moshë riprodhuese.

INSTAT raportoi se indeksi sintetik i fekonditetit ra në 1,32 fëmijë për grua më 2021 nga 1,34 fëmijë që ishte ky tregues më 2020 dhe 1,36 që ishte në vitin 2019. Në vitin 2001, sipas INSTAT, ky tregues ishte 2.1, ndërsa në vitet 1970 ishte mbi 5.

Kjo do të thotë se 100 gra pritet të lindin 132 fëmijë nga rreth 210 fëmijë në vitin 2001 dhe 500 fëmijë në vitin 1970.

Me këtë ecuri popullsia e Shqipërisë pëson rënie në mënyrë të pakthyeshme për shkak se tashmë lindshmëria është shumë poshtë normës së zëvendësimit dhe gratë nuk arrijnë të zëvendësojnë vetveten. Kjo do të thotë se në të ardhmen popullsia do të pakësohet, por do të ketë gjithnjë e më pak femra, të cilat janë baza e riprodhimit.

Ndonëse shëndetësia zyrtarisht është falas, shumë shqiptarë rezulton se preferojnë që të kurohen në spitalet private në vend, ndonëse me një kosto shumë të shtrenjtë.

Sidomos kjo ishte e dukshme në vitin 2021, që përkon me kulmin e valës së dytë të pandemisë së Covid-19. Teksa Shqipëria ka numrin më të ulët të doktorëve në Europë për 10 mijë banorë, me 16.5 mjekë (nga 47.6 që është mesatarja europiane), shumë familje dhe individë u detyruan që të përballonin kostot për kurimin nga xhepi, si në blerjen e medikamenteve, apo shtrimit në spitale private.

Të dhënat zyrtare të bilanceve pesë spitaleve private, AMERICAN HOSPITAL, International Hospital (ish Hygeia), Salus, German Hospital International, Spitali Europian, të përpunuara nga Monitor, tregojnë se të ardhurat e kombinuara të tyre ishin rreth 12.3 miliardë lekë (103 milionë euro), duke arritur nivelin më të lartë rekord që kur spitalet e para filluan të hyjnë në tregun shqiptar më shumë se një dekadë më parë.

Në krahasim me vitin e mëparshëm, rritja e të ardhurave është 25.5%, më e larta e regjistruar vitet e fundit, ose rreth 20 milionë euro më shumë. Në 2020-n, kur pandemia u forcua ne muajt e fundit të vitit, rritja vjetore e të ardhurave ishte 10.7%.

Spitali Amerikan (American Hospital) është më i madhi në vend. Në vitin 2021 qarkulloi 7.5 miliardë lekë, me rritje 21% me bazë vjetore.

Pas tij renditet International Hospital (ish Hygeia), po pjesë e grupit të Spitalit Amerikan, me 3.2 miliardë lekë, me rritje vjetore 18%.

Spitali Salus raportoi 767 milionë lekë të ardhura, me rritje 7%. “German Hospital International kishte xhiro prej 653 milionë lekësh, me rritje 41%, ndërsa Spitali Europian mëse i dyfishoi të ardhurat, në 411 milionë lekë.

Në pjesën e parë të vitit 2021, vala e pandemisë arriti kulmin e saj, e reflektuar kjo dhe me numrin e lartë të vdekjeve. Sipas INSTAT, në tremujorin e parë 2021, humbjet e jetës arritën në rekordin e 10.2 mijë personave, me rritje 61% në krahasim me mesataren e të njëjtës periudhë të 2016-2019. Edhe në tremujorin e dytë vdekjet u rritën me 21% në krahasim me mesataren 2016-2019. Për gjithë vitin 2021, fatalitetet arritën një nivel rekord në historinë e Shqipërisë, me 30.6 mijë persona, me rritje 40% në raport me mesataren e 2016-2019.

Si rrjedhojë e tejmbushjes së spitaleve publike, por edhe besimit të ulët në sistemin publik të shërbimit shëndetësor, shumë individë u kuruan në spitale private, me kosto që vlerësohet të kenë arritur mesatarisht 20 mijë euro/person. Rritja e kostove për të përballuar Covid ka ulur dhe aftësinë paguese të individëve. Spitali Amerikan thekson në raportin vjetor se ka pasur “rënie të mundësisë së pagesave të familjeve dhe fokusin e shpenzimeve të tyre për trajtimin e infektimit nga COVID-19. Rritja e çmimeve dhe shpenzimet e rritura në medikamente ndikuan ndjeshëm në mirëqenien e tyre”.

Rreth 947 milionë lekë në vit, që shpenzohen në spitalet private rimbursohen nga shteti për shërbimin e dializës që kryhet nga Spitali Amerikan, ndërsa vitet e fundit është zhvilluar dhe shërbimi i sigurimit shëndetësor nga shoqëritë private të sigurimit që mbulon një pjesë të shpenzimeve të individëve që kurohen në privat.

Në spitalet private u shpenzuan sa 25% e totalit të buxhetit të shtetit për mjekësinë

Për vitin 2021, shpenzimet totale faktike për shëndetësinë ishin 78 miliardë lekë (rreth 650 milionë Euro), me një rritje prej 16% me bazë vjetore në krahasim me periudhën përkatëse 2020, sipas raporti vjetor të monitorimit të Ministrisë së Shëndetësisë.

Përjashtuar programet e Përkujdesit Social dhe Rehabilitimit të përndjekurve politike, që nuk janë të lidhura me shëndetësinë, buxheti total i shëndetësisë ishte 49 miliardë lekë, ose rreth 410 milionë euro. Peshën kryesore të shpenzimeve, me 46% të totalit e zë trajtimi i pacienteve të shtruar ne spitale.

Ndërsa shuma e shpenzuar në spitalet private është sa 25% e totalit të buxhetit të dedikuar vetëm për shëndetësinë.

Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.

Ministria e Shëndetësisë ka miratuar një plan pune në bazë të të cilit do të administrohet pandemia COVID-19 deri në vitin 2023.

Plani, i cili nuk është bërë publik dhe është vetëm në pak duar, merr në konsideratë shtimin e kapaciteteve spitalore dhe numrin e shtretërve pikërisht për shkak të presioneve që mund të krijojë COVID-19 në të ardhmen.

Sipas këtij plani, besohet se deri në vitin 2023 do të jenë në dispozicion të paktën 1800 shtretër në vend. Spitali infektiv, i cili ka rol kryesor në trajtimin e sëmundjes për pacientët e sëmurë rëndë, është në fazë rikonstruksioni, për të rritur standardet dhe kapacitetet.

Plani për dy vitet në vijim synon t’u përgjigjet infektimeve të reja me COVID-19, por edhe ndikimit post-COVID në sistemin shëndetësor. Ministrja e Shëndetësisë, Ogerta Manastirliu, ka sqaruar më parë në lidhje me këtë plan se, strategjia do të përshtatet me ndryshimet që mund të ketë, me evidencat e reja shkencore që mund të dalin, me situata që mund të krijohen.

Plani 2021-2023 përmban vaksinimin, si më të rëndësishmin, duke theksuar se fokusi kryesor në muajt në vazhdim është rritja e mbulesës vaksinale.

Për shkak të COVID-19, plani merr në konsideratë ridimensionimin e sistemit shëndetësor me fokus kujdesin parësor, plani synon integrim të shërbimeve sociale dhe shëndetësore, pasi përvoja ka treguar se shëndeti mendor është cenuar rëndë nga COVID-19.

Do të vihen në dispozicion 1800 shtretër të dedikuar për çdo skenar për përballimin e situatës. Investimet do të fokusohen tek Urgjenca Kombëtare, duke përfshirë fuqizimin e flotës së autoambulancave në funksion të mbulimit edhe më të mirë të territorit, por edhe shërbimit në familje.

Tek Instituti i Shëndetit Publik do të ketë investime direkte në fuqizimin me aparatura laboratorike dhe do të përmirësohet sistemi i survejancës.

Mjekët në Poliklinikën e Mushkërive pohojnë se janë duke punuar mbi kapacitet që kur nisi pandemia. Nga 11 vizita në ditë që është zakonisht norma për mjek, gjatë kohës së COVID-19, vizitat janë katër-pesëfishuar.

Parashikimet globale

Njësia “Health Data” e Kombeve të Bashkuara zbuloi së fundmi se vala e vazhdueshme e Omicron e pandemisë COVID-19 dhe nënvarianteve të tij ka rezultuar në nivele të paprecedentë të transmetimit të popullsisë, për shkak të nivelit të lartë të përhapjes.

Studimi global, që parashikon trajektoren e pandemisë COVID-19, sipas skenarëve të mundshëm të varianteve dhe ndërhyrjeve, që u publikua në qershor 2020 vë në dukje se, karakteristikat epidemiologjike të varianteve të reja mund të kenë ndikime të thella në rezultatet e shëndetit global, dhe ndërkohë karakteristikat e këtyre varianteve të reja janë të vështira për t’u parashikuar përpara shfaqjes së tyre.

Parashikimet globale morën në konsideratë një model dinamik, efektivitetin e vaksinës, variantet e reja dhe zvogëlimin e mbrojtjes nga imuniteti, si nga infeksioni, ashtu edhe nga vaksina.

Në nivel global, nga 15 nëntori 2021, deri më 31 maj 2022, kishte 3.83 miliardë infeksione SARS-CoV-2 (me 95% siguri), nga të cilat 10.4 milionë ishin shtrime në spital dhe 2.4 milionë vdekje, shumica e të cilave lidheshin me variantin Omicron.

Vala masive e Omicron dhe nivelet relativisht të larta të vaksinimit në shumë vende me të ardhura të larta kanë kontribuar në nivele të larta të imunitetit të pjesshëm ose të plotë kundër infeksionit SARS-CoV-2. Vlerësohet se në gjysmën e parë 2022, vetëm 4,48% e popullsisë globale ishte pa mbrojtje. Skenari i ardhshëm konsideron më të besueshëm një variant të ri të Omicron që shfaqet në nivele të larta përhapje.

Ekspertët e OBSH në Kombet e Bashkuara parashikojnë se, nëse mbrojtja që rrjedh nga infeksioni zvogëlohet, infeksionet do të rriten. Duke pasur parasysh përqindjen e madhe të popullsisë që ka njëfarë niveli imuniteti ndaj SARS-CoV-2, që nga 1 qershori 2022, përveç parashikimeve më pesimiste nuk parashikohet rritje masive globale.

Të gjitha shenjat tregojnë drejt kalimit të COVID-19 në një regjim transmetimi më endemik (barrë më e ulët, por e qëndrueshme e sëmundjes).

Studimet e OBSH-së tregojnë se me prezantimin dhe përhapjen e ndërhyrjeve të reja terapeutike që priten deri në mes të vitit 2022, gjasat për t’u rikthyer në nivelet e mëparshme të vdekshmërisë nga COVID-19 janë të ulëta.

Karakteristikat e varianteve të ardhshme të COVID-19 janë të vështira për t’u parashikuar, po përvoja tregon disa ndryshime të konsiderueshme të pasojave në shëndet, në varësi të vetive të varianteve të reja.

“Duke pasur parasysh pasigurinë rreth llojit të variantit që do të shfaqet më pas, ne duhet të qëndrojmë vigjilentë, ndërsa kalojmë në fazën tjetër të pandemisë COVID-19”, – thonë ekspertët e OBSH-së.

Pavarësisht rolit shumë të rëndësishëm të vaksinave dhe rolit të mundshëm të terapive të reja, kontributi i përdorimit të maskave në parandalimin e infeksionit dhe vdekjes nuk mund të nënvlerësohet.

Pritshmëritë

Ekspertët e OBSH në Kombet e Bashkuara parashikojnë se, nëse mbrojtja që rrjedh nga infeksioni zvogëlohet, infeksionet do të rriten. Duke pasur parasysh përqindjen e madhe të popullsisë që ka njëfarë niveli imuniteti ndaj SARS-CoV-2, që nga 1 qershori 2022, përveç parashikimeve më pesimiste nuk parashikohet rritje masive globale.

Si mund përshtaten shërbimet mjekësore në kushtet e pandemisë

Shumica e mjekëve dhe ofruesve të tjerë të shërbimeve ishin të mendimit se komunikimi online është i përshtatshëm për ruajtjen e vijimësisë në kushtet e një pandemie apo emergjence tjetër të ngjashme në të ardhmen, thotë eksperti Alban Ylli.

Megjithatë ai vëren se, megjithëse një zgjidhje e mirë në kushtet emergjente, komunikimi përmes ëhatsapp ka një prirje për t’u përdorur më shumë se sa është e nevojshme edhe pas përfundimit të pandemisë, duke cenuar standardet e vizitës mjekësore dhe duke shmangur në mënyrë artificiale vizitat në qendër.

Për këtë arsye, kjo formë komunikimi duhet dekurajuar në kushte normale, vë në dukje ai. Për zbatimin e protokolleve të veçanta në kushtet e emergjencës, është thelbësore vendosja e një bashkëpunimi më të ngushtë mes mjekëve jo specialistë me mjekët specialistë. Kjo është sidomos e nevojshme në kushtet e pandemive nga viruse të rinj, kur nuk njihen mirë pasojat e ndërhyrjeve tradicionale.

Sipas Yllit ka ende shumë hapësirë për të bërë një shpërndarje më të mirë të planifikimit të vizitave, duke i nxitur pacientët kronikë të përdorin më shumë oraret e pasdites apo mbrëmjes, kur fluksi i vizitave është shumë më i ulët.

Në këtë mënyrë mund të zgjidhet mbipopullimi dhe të ulet risku i infeksioneve në kushte emergjence pandemike, por edhe mund të rritet efektiviteti i vizitave klinike.

Ai këshilloi se sistemi i informacionit elektronik, me gjithë sofistikimin teknologjik të viteve të fundit, ende mund të përshtatet për të ndihmuar mjekun e familjes në ndjekjen afatgjatë të pacientit kronik dhe sidomos për të përmirësuar menaxhimin në kushte emergjencash.

Ndërkohë që variantet e reja të virusit e kanë shtyrë në kohë dhe e kanë bërë më kompleks kontrollin përfundimtar të pandemisë, ngelet e domosdoshme të vijohet me intensitet me fushatat e vaksinimit dhe përgatitjen afatgjatë të sistemit shëndetësor për sëmundjen akute dhe kronike, të lidhur me infeksionin nga SARS-COV-2.

Ylli vë në dukje se, është e rëndësishme që të mbështeten shërbimet në fushën e kontrollit të sëmundjeve jo të transmetueshme, për të arritur sa më shpejt treguesit e përdorimit të para pandemisë.

Me qëllim ruajtjen e shërbimeve shëndetësore në të ardhmen, gjatë krizave me natyrë të ndryshme apo emergjencave të tjera, rekomandohet që përpjekjet të përqendrohen në masat e mëposhtme:

Udhëzime të qarta mbi prioritizimin e shërbimeve esenciale në terma afatmesëm, përqendrim në terma afatshkurtër i shërbimeve në urgjencat, aplikim i komunikimit online, sa herë që është e mundur dhe rekrutim i personelit shtesë me kohë të pjesshme dhe të plotë.