Artikulli i mëposhtëm përbën pjesë të raportit të 2024 të Freedom House mbi situatën e demokracisë në Shqipëri, duke nxjerrë në pah probleme të theksuara të sistemit.

Hapësira mediatike:

Viti 2023 pa një përkeqësim të sferës së shoqërisë civile në Shqipëri dhe në zvogëlimin e hapësirës së saj mediatike, të cilat që të dyja cënojnë dhe ngadalësojnë angazhimin e vendit ndaj demokracisë.

Siguria e gazetarëve cënohet gjithnjë e më shumë në një mjedis që mbetet shumë politike e partiak dhe i ndikuar nga biznesmenë të shquar. Për më tepër, ka një tendencë në rritje midis biznesmenëve me lidhje të ngushta politike për të blerë aksione gjithnjë e më të mëdha në media të ndryshme, për të paguar ekspertë dhe gazetarë dhe për të sponsorizuar programe të mëdha televizive politike që ndikojnë dhe formojnë debatin dhe opinionet publike, të gjitha me qëllim promovimin e agjendave politike përkatëse që ata mbështesin në këmbim të kontratave të prokurimit publik ose kontributeve në natyrë.

Shoqëria civile:

Organizatat e shoqërisë civile, të cilat ligjërisht janë të detyruara të informohen nga qeveria kur miratohet legjislacioni i ri ose kur ai ndryshon, dëshmuan shumë pak përpjekje nga ana e parlamentit për t’u angazhuar me to ose për të pranuar dhe marrë në konsideratë sugjerimet e tyre.

Disa organizata të shoqërisë civile, për shembull, kundërshtuan ndryshimet në kuadrin ligjor të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë në vitin 2023, me arsyetimin se ndryshimet do të politizonin më tej institucionin dhe do të cënonin lirinë akademike. Më vonë u zbulua se kreu aktual i Akademisë i kishte shkruar vetë ndryshimet për përfitim personal. Megjithatë, parlamenti miratoi ndryshimet dhe presidenti i nënshkroi ato në ligj. Ky rast tregoi mungesën e vazhdueshme të angazhimit të qeverisë për t’u konsultuar me shoqërinë civile me qëllim mbrojtjen e vlerave demokratike si ajo e lirisë akademike.

Rreth SPAK-ut:

Partitë politike shqiptare mbetën të paafta për të trajtuar korrupsionin brenda rradhëve të tyre në vitin 2023 dhe duken se akoma nuk e kanë ndërmend të shkëputen nga drejtuesit problematikë të partive që ose janë sanksionuar jashtë vendit, ose përballen me akuza të rënda nga Struktura e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK). Kjo tendencë vjen pjesërisht për shkak të mungesës së demokracisë së brendshme brenda partive politike dhe paaftësisë së tyre për të vetërregulluar dhe adresuar përçarjet e brendshme dhe qasjet e gabuara në rradhët e tyre.

Dështimet e brendshme në parti janë mbartur në strukturat qeveritare – duke mëshuar dhe shtuar armiqësinë ndaj kritikëve të sektorit civil dhe mediatik – dhe këto dështime vazhdojnë të kenë një ndikim negativ në gjendjen e përgjithshme të demokracisë në Shqipëri.

SPAK përmirësoi në mënyrë të qëndrueshme historikun e tij të hetimit të korrupsionit në nivel të lartë dhe ngritjen e akuzave kundër një numri politikanësh kyç në Shqipëri në vitin 2023, duke e bërë atë një nga institucionet e pakta gjyqësore dhe prokuroriale funksionale në vend ndërkohë që procesi i verifikimit gjyqësor vazhdonte në Shqipëri në 2023.

Qëkur SPAK akuzoi Berishën dhe Ahmetajn, si dhe ekspozoi ndërprerjen e lidhjeve midis një sërë grupesh të krimit të organizuar dhe bizneseve, politikanëve dhe agjencive të zbatimit të ligjit, ka pasur një fushatë në rritje të dezinformimit nga organet mediatike dhe figura të larta politike si nga qeveria edhe nga opozita për të zhvlerësuar punën e bërë nga SPAK.

Gjithashtu, ka patur kërcënime fizike dhe verbale ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve të SPAK-ut dhe familjarëve të tyre. Kjo përgjigje negative ka nxjerrë në pah realitetin ku SPAK nuk mund ta luftojë i vetëm korrupsionin në nivelet më të larta. SPAK përbën një komponent të rëndësishëm të demokracisë shqiptare në mënyrë që partitë politike të dëbojnë ata që përfshihen në korrupsion dhe ata që kanë precedent në cënimin e shtetit të së drejtës dhe demokracisë.

Derisa gjërat të ndryshojnë, Shqipëria do të vazhdojë të klasifikohet si një regjim hibrid me elementë si të demokracisë ashtu edhe të autoritarizmit.

Më poshtë raporti vlerëson me pikë aspekte të ndryshme të sistemit qeveritar në Shqipëri.

Përsa i përket Qeverisjes Demokratike Kombëtare – se si e konsideron karakterin demokratik të sistemit qeveritar; dhe pavarësinë, efektivitetin dhe llogaridhënien e degëve legjislative dhe ekzekutive: 3.25 / 7.00

Përsa i përket Procesit Elektoral – se si shqyrtohen zgjedhjet kombëtare ekzekutive dhe legjislative, kuadrin zgjedhor, funksionimin e sistemeve shumëpartiake dhe pjesëmarrjen popullore në procesin politik: 4.25 / 7.00

Përsa i përket Shoqërisë Civile – se si vlerësohet kapaciteti organizativ dhe qëndrueshmëria financiare të sektorit qytetar; mjedisit ligjor dhe politik në të cilin vepron; funksionimin e sindikatave; pjesëmarrja e grupeve të interesit në procesin e politikave; dhe kërcënimin e paraqitur nga grupet ekstremiste antidemokratike: 4.75 / 7.00

Përsa i përket Lirisë së Medias – se si shqyrtohet gjendja aktuale e lirisë së shtypit, duke përfshirë ligjet për shpifjen, kërcënimin ndaj gazetarëve dhe pavarësisë editoriale; funksionimin e një shtypi të pavaraur dhe të qëndrueshëm financiarisht; dhe funksionimin e medias publike: 3.50 / 7.00

Përsa i përket Qeverisjes Demokratike Vendore – se si e konsideron decentralizimin e pushtetit; përgjegjësitë, zgjedhjet dhe kapacitetet e organeve të qeverisjes vendore; dhe transparencën dhe llogaridhënien e autoriteteve vendore: 4.50 / 7.00

Përsa i përket Kornizës Gjyqësore dhe Pavarësisë – se si vlerëson mbrojtjen e Kushtetutës dhe të të drejtave të njeriut, pavarësinë e gjyqësorit, statusin e të drejtave të pakicave etnike, garancinë e barazisë para ligjit, trajtimin e të dyshuarve dhe të burgosurve dhe respektimin e vendimeve gjyqësore: 3.25 / 7.00

Përsa i përket Korrupsionit – se si shqyrtohen perceptimet e publikut për korrupsionin, interesat e biznesit të politikëbërësve kryesorë, ligjet për zbulimin financiar dhe konfliktin e interesit, dhe efikasitetin e nismave kundër korrupsionit: 3.00 / 7.00

Burimi: https://freedomhouse.org/country/albania/nations-transit/2024